Życie po więzieniu – „readaptacja w środowisku otwartym jest ciągłym wtaczaniem ogromnego głazu pod górę, głazu będącego wytworem wkroczenia na drogę przestępczą. Osiągnięcie „szczytu” oznacza adaptację do stylu życia ogółu społeczeństwa, jego norm, zasad i praw oraz ponowne przyjęcie byłego skazanego przez społeczeństwo. Osiągnięcie „szczytu”, to również sukces i dobro dla jednostki jak i całego społeczeństwa. Istotnie ważne zatem wydaje się podejmowanie pracy oraz jej modyfikowanie zgodne z przeobrażeniami życia społecznego na rzecz readaptacji osób opuszczających zakład karny, na ich szeroko rozumianej drodze od bycia dewiantem do stawania się ex-dewiantem 1.
Ustawa z dnia 13 czerwca 2003 roku o zatrudnieniu socjalnym określa działania, których celem jest integracja osób podlegających wykluczeniu, nie mogących własnym staraniem zaspokoić swoich podstawowych potrzeb życiowych i znajdujących się w sytuacji powodującej ubóstwo oraz uniemożliwiającej lub ograniczającej uczestnictwo w życiu zawodowym, społecznym i rodzinnym.
Do grup zagrożenia wykluczeniem społecznym zalicza się w szczególności: osoby długotrwale bezrobotne, bezdomne, izolowane i uzależnione. Do tej kategorii niewątpliwie można zaliczyć osoby przebywające w zakładach karnych lub go opuszczający. W każdym niemal społeczeństwie więzienia i osadzone tam osoby stanowią temat tabu. Nikt nie dostrzega, że więzienie oducza więźnia „normalnych” na wolności zachowań, odsuwa go od życia w społeczeństwie, wykorzenia go z jego społecznych ról – małżonka, ojca, pracownika, obywatela. Sprzyja kształtowaniu się postawy roszczeniowej.
Szansę powrotu do społeczeństwa takim osobom daje nie tylko wsparcie społeczne, ale także instytucjonalne. Aktywność społeczna w realizacji tego procesu umożliwia im lepsze psychiczne przygotowanie się do życia poza murami więzienia. Taką możliwość stwarzają podmioty zatrudnienia socjalnego.
Zwolnieni z zakładów karnych napotykają rozmaite trudności adaptacyjne. Izolacja więzienna, w szczególności długotrwała, mająca w konsekwencji doprowadzić do społecznej reintegracji przestępcy, faktycznie pogłębia jego ekskluzję i niekiedy przyczynia się również do dezintegracji więzi emocjonalnych i podstaw egzystencji.
Działania oferowane byłym więźniom powinny mieć na celu ich wzmocnienie na wszystkich poziomach systemu społecznego poprzez pomoc w rozwiązywaniu ich problemów. Dzięki wzmocnieniu, które ułatwia, umożliwia, jak również sprzyja i promuje zdolności do kompetentnego, przystosowawczego funkcjonowania jednostki ma ona możliwość uzyskania niezbędnej siły do pełnego zintegrowania się z otaczającą społecznością. Wzmocnienie bowiem oznacza sposób, w jaki jednostka uzyskuje panowanie nad własnym życiem. Byli więźniowie powracający do społeczeństwa tylko wtedy będą w stanie rozpocząć normalne życie, jeżeli otrzymają pomoc i wsparcie, i to nie tylko od najbliższej rodziny, ale również od społeczeństwa, które musi znaleźć dla nich miejsce w swoich kręgach. Skazany, który podejmie decyzję o zmianie swego dotychczasowego życia, w realizacji jej może natrafić na przeszkody, tkwiące zarówno w wadliwie ukształtowanej swej osobowości, jak i w silnej presji środowiska więziennego czy też braku oparcia w środowisku, do którego wróci po odbyciu kary, dlatego też wszelkie oddziaływania muszą go w tej decyzji wspierać 2.
Kluby i Centra Integracji Społecznej działają przede wszystkim na rzecz integrowania się osób o podobnych trudnościach i problemach życiowych. Są to jednostki pomagające grupie osób podejmować wspólne inicjatywy i przedsięwzięcia w zakresie aktywizacji zawodowej i społecznej, w tym zmierzające do tworzenia własnych miejsc pracy oraz właściwego uczestnictwa w społeczności lokalnej.
Problem ze znalezieniem pracy oraz odrzucenie społeczne, są problemami które można rozwiązać tym jednym instrumentem jakim jest zatrudnienie socjalne. Jest to jeden z pierwszych kroków, które można postawić tworzonej indywidualnej ścieżce reintegracji społecznej i zawodowej osób opuszczających zakłady karne.
dr Anna Mazur
1 E. Piendel, Życie po więzieniu – readaptacja środowisku otwartym, w: F. Kozaczuk (red.), Zagadnienia readaptacji społecznej skazanych, Rzeszów 2009, s. 158.
2 E. Piendel, Życie po więzieniu…, s. 153- 157.
